Հացի թխման արարողությունը
Հացը ոչ նյութական մշակութային ժառանգության կարևոր բաղկացուցիչներից է, հայ ժողովուրդն ունի հացի բազմաթիվ տեսակներ՝ ցորենհաց, գարեհաց, մատնաքաշ, պան, նկանակ, լավաշ, լոշ, անեկ, բաղարջ, խուկլի, կողի, կսկուծ, պասպաճիկ, սոմին, բոքոն, ձողիհաց, ճաթ, կիլիկհաց, տաշտիքեր, պահուց քալիճա, տաք հացի քուլիճա, դոմպիկ, թերուն, փռան ու թոնրի բաղարջ և այլ տեսակներ։ Պատմական Հայաստանի բնակավայրերը, որոնք աչքի են ընկել բերքի ու հացի առատությամբ, ունեն այսպիսի անվանումներ՝ Հացաշեն, Հացառատ, Հացավան, Հացի, Հացիկ, Հացեկաց։
Դեռ հնուց թոնրատունը կառուցվել է տան ամենակարևոր, առանցքային մասում ու հայերի կյանքում և կենցաղում կարևորագույն նշանակություն է ունեցել, քանի որ այնտեղ էր թխվում ընտանիքի գոյատևման հիմնական երաշխիքը՝ հացը:
Հնագետները պնդում են, որ Հայկական լեռնաշխարհի տարածքում, դեռ շատ վաղուց մարդիկ սկսել են զբաղվել երկրագործությամբ և ընտելացրել հաճար և կարծր ցորեն: Այստեղից պարզ է դառնում, որ հնում հայերն այս հացահատիկներն աճեցրել են ալյուր ստանալու, իսկ այնուհետև հաց կամ հայկական լավաշ թխելու նպատակով: Հայերը հացահատիկը պահում էին տարբեր տեսակի ամբարներում, շտեմարաններում, կարասներում և հատուկ հացահատիկի համար նախատեսված գետնափոր հորերում:
Գյուղացիները հացահատիկի բերքը հավաքելուց հետո չէին շտապում այն անմիջապես ալրաղաց տանել: Հնում առաջին բերքը միշտ տարվում էր եկեղեցի և այնտեղ օրհնվում: Միայն դրանից հետո գյուղացին կարող էր իր բերքը հավաքել և տանել ալրաղաց, աղալ և հետագայում հաց թխել: Սակայն բերքը օրհնության տանելիս այն պարզապես փնջած չէին տանում: Օրհնության տանելուց առաջ պատրաստում էին խաչբուռներ: Դրանք պատրաստելու համար հասկերին խաչի, հավերժության կեռխաչի կամ կենաց ծառի տեսք էին տալիս: Կենաց ծառն ինքնին հանդիսանում էր պտղաբերության, կյանքի սկզբի և հարատևության խորհրդանիշ:
Արատեսում պատրաստելու ենք բոքոն տեսակի հաց’
Բոքոն — Բոքոնի գնդերը փոքր ինչ մեծ են լավաշի գնդերից: Բոքոնը թխում են վերջում, դա ոչ այնքան մեծ, բայց լավաշից բավական հաստ լոշիկ է, որի մեջտեղում ցուցամատով բացվում է անցք:
